I MI BOKE PORUČILA DA INSTITUCIJE SOCIJALNE I DJEČJE ZAŠTITE U CRNOJ GORI NE RADE NA USPOSTAVLJANJU SOCIJALNE PRAVDE ZA OSI

Inicijativa mladih s invaliditetom Boke (I MI Boke) je u utorak, 20. februara 2024. godine, povodom Svjetskog dana socijalne pravde održala Konferenciju za novinare, na kojoj su predstavljeni najozbiljniji primjeri kršenja ljudskih prava osoba s invaliditetom (OSI) iz oblasti socijalne i dječje zaštite, zbog kojih ovoj grupi i njihovim porodicama I MI Boke najčešće pruža besplatnu pravnu pomoć. Na Konferenciji su govorili: pravni savjetnik NVO Juventas Jovan Bojović, izvršna direktorka I MI Boke Miroslava-Mima Ivanović i advokatica iz Podgorice Tijana Živković-Petraković.

Pravni savjetnik u NVO Juventas, Jovan Bojović,kazao je da socijalna pravda ne može biti samo ideja, već imperativ koji zahtijeva odlučnost. U politici, ona ne smije biti samo plan, već temeljni princip koji oblikuje svaki korak prema boljem društvu. U ostvarivanju socijalne pravde, nevladine organizacije (NVO) su važan pokretač promjena, oni su glas onih koji često ostaju nečujni. NVO nisu samo sudionici, već kreatori i realizatori različitih promjena koje doprinose društvu socijalne pravde. Ocijenio je da će projekat koji realizuje I MI Boke doprinijeti unaprjeđenju ljudskih prava OSI i njihovih porodica, kroz pružanje direktne podrške ovoj grupi, sa fokusom na pravnu podršku i zagovaranje učešća OSI u procesima donošenja odluka na lokalnom i nacionalnom nivou.

Izvršna direktorka I MI Boke je istakla da se zakonski rokovi za odlučivanje centara za socijalni rad i Ministarstva rada i socijalnog staranja po zahtjevima i žalbama OSI najčešće krše, što dovodi do troduplog produženja trajanja postupaka pred ovim institucijama. Mjesečni iznos naknade po osnovu prava na ličnu invalidninu je 297,36€ odnosno 66% minimalne zarade i penzije, a po osnovu prava na dodatak za njegu i pomoć 87,24€ odnosno 19% minimalne zarade i penzije, što je nedovoljno da odgovori cilju ovih prava. Dodala je da se podzakonski akt za ostvarivanje ovih prava nepravilno primjenjuje i na taj način ograničava adekvatna primjena Zakona o socijalnoj i dječjoj zaštiti. Međutim, u zadnjih dvije do tri godine se dešava da se pravo na ličnu invalidninu ne priznaje ni u slučaju kada su ispunjeni uslovi u vezi sa propisanim dijagnozama podzakonskim aktom, kao i da Ministarstvo rada i socijalnog staranja odbija žalbe OSI kojima je pravo na dodatak za njegu i pomoć priznato na određeni rok, suprotno Zakonu. Zbog toga se radi ostvarivanja ovih prava najčešće mora ići do Upravnog suda Crne Gore.

Ostvarivanje prava na usluge podrške za život u zajednici su druga oblast socijalne i dječje zaštite u vezi koje I MI Boke najčešće pruža besplatnu pravnu pomoć OSI. Ministarstvo rada i socijalnog staranja je probilo zakonski rok koji je bio do kraja 2013. godine za donošenje svih podzakonskih akata neophodnih za uspostavljanje, pružanje i finansiranje ovih usluga. Većina pravilnika je donešena 2015. godine, rješenje o utvrđivanju cijena usluga pomoći u kući i personalne asistencije su donešena 2021. godine, dok cijene usluga stanovanje uz podršku i tumačenja i prevođenja na znakovni jezik još nisu utvrđene. Štaviše, za uslugu tumačenje i prevođenje na znakovni jezik još nema nikakvih podzakonskih akata. Ovo sve onemogućava ili otežava uspostavljanje i pružanje većine usluga podrške za život u zajednici za OSI.

Takođe, podzakonski akt koji reguliše postotak učešća OSI u pokriću troškova usluga podrške za život u zajednici, se primjenjuje suprotno Zakonu o socijalnoj i dječjoj zaštiti. Zbog toga, OSI se često suočavaju sa visokim troškovima učešća u plaćanju troškova usluga personalne asistencije i pomoći u kući, ponekad čak i višim od njihovih primanja. Tako je cijena usluge personalne asistencije 8,31€ po satu, te OSI treba da plate licenciranom pružaocu usluge do 877,53€ za 40 sati ili do 3.589,92€ za 24 sata pružanja ove usluge.

Advokatica iz Podgorice, Tijana Živković-Petraković,kazala je da je Miroslava-Mima Ivanović podnijela tužbu u maju 2018. godine Osnovnom sudu u Podgorici zbog nemogućnosti ostvarivanja priznatog prava na uslugu personalne asistencije. Kazala je da je u novembru 2023. godine donesena Presuda Višeg suda u Podgorici kojom se Država obavezuje da obezbjedi pružanje usluge personalne asistencije 24 sata dnevno i bez učešća korisnice u pokriću troškova usluge. Istakla je da je zabrinjavajuće što je Država istrajavala u tome da propisivanje usluge personalne asistencije ne znači imperativnu obavezu Države da je uspostavi, već se zakonskim rješenjima stvaraju preduslovi da se usluga organizuje od strane drugih subjekata.

Ukazala je i da je u decembru 2022. godine JU Centar za socijalni rad za opštine Kotor, Tivat i Budva donio Rješenje kojim se izvršnoj direktorki I MI Boke pruža usluga personalne asistencije ali samo 40 sati sedmično, a Država pokriva 50 odsto troškova. Ovakvo Rješenje nije zakonito, naročito kad se uzme u obzir Presuda Višeg suda u Podgorici. Presude Osnovnog i Višeg suda u Podgorici su dragocjene, jer su upravnim organima „održale lekciju“ kad je u pitanju socijalna zaštita, da je njihova obaveza da se OSI faktički pruži pomoć i da se preduzmu sve mjere i mehanizmi kako bi se usluga personalne asistencije organizovala. Pojašnjeno je da činjenica da Crna Gora nije imala registrovanih pružalaca usluge personalne asistencije ne može biti opravdanje zašto se priznato pravo na ovu uslugu ne realizuje u praksi.

Upravo zbog navedenih stavova Države i JU Centra za socijalni rad za opštine Kotor, Tivat i Budva, da oni nisu dužni da se licenciraju za pružaoca usluge personalne asistencije, I MI Boke je pripremilo dokumentaciju za podnošenje zahtjeva za licenciranje za pružaoca usluge personalne asistencije i usluge pomoći u kući za odrasle OSI. Izvršna direktorka I MI Boke je precizirala da su ovi zahtjevi podnijeti 22. decembra prošle godine, nakon čega je Ministarstvo rada i socijalnog staranja tražilo dopunu dokumentacije, što je I MI Boke uradila 15. januara ove godine. Do sada I MI Boke nije dobila nikakve povratne informacije o tim zahtjevima.

Izvršna direktorka I MI Boke je istakla da Ministarstvo rada i socijalnog staranja značajno otežava učešće I MI Boke u izradi zakona i strategija iz njegove nadležnosti. Ovo prije svega zbog toga što ne poštuje rokove, niti objavljuje Spisak zakona i strategija za javnu raspravu suprotno Vladinoj Uredbi o izboru predstavnika NVO u radna tijela organa državne uprave i sprovođenju javne rasprave u pripremi zakona i strategija. Već više od dvije godine nije obrazovana Radna grupa za izradu Nacrta Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o socijalnoj i dječjoj zaštiti, dok su radne grupe za izradu Predloga Strategije o deinstitucionalizaciji i Predloga Strategije razvoja sistema socijalne i dječje zaštite za period od 2023. do 2027. godine s Akcionim planom za 2023. godinu održale samo jedan sastanak. Izvršna direktorka I MI Boke, kao članica ovih radnih grupa, nema nikakvu informaciju šta se u međuvremenu događa.

Kao primjer dobre saradnje, izvršna direktorka I MI Boke je istakla saradnju sa Sekretarijatom za kulturu, sport i društvene djelatnosti Opštine Kotor. Ovaj Sekretarijat je Primjedbe, predloge i sugestije I MI Boke na Nacrt Odluke o Budžetu Opštine Kotor za 2024. godinu, koje nisu usvojene, uvrstio u svoj Predlog Programa manifestacija kulture i podrške društvenim djelatnostima za 2024. godinu. Na taj način su obezbjeđena sredstva u iznosu od 30.000,00€ za uslugu personalne asistencije, 6.000,00€ za uslugu pomoći u kući za roditelje djece s invaliditetom i 3.000,00€ za uslugu pomoći u kući za odrasle OSI, za korisnike/ce iz Kotora. Međutim, za povlačenje ovih sredstava prethodno je neophodno da Ministarstvo rada i socijalnog staranja izda I MI Boke licence za pružaoca ovih usluga.

Konferencija je organizovana u okviru projekta „Krajnje vrijeme za unaprjeđenje ljudskih prava OSI”, koji je podržan kroz subgranting program u okviru projekta „U pravo vrijeme - Podrška zaštitnicima/ama ljudskih prava i OCD u oblasti promocije ljudskih prava i razvoja demokratske političke kulture”, koji realizuju nevladine organizacije Juventas, Help - Hilfe zur Selbsthilfe, Centar za monitoring i istraživanje – CeMi, Kvir Montenegro i Otvoreni centar Bona fide, finansira Delegacija Evropske unije kroz program Evropski instrument za demokratiju i ljudska prava za Crnu Goru 2022 (EIDHR) – ctr. 438-535, a kofinansira Ministarstvo javne uprave.