ZABRINJAVAJUĆI BROJ OSOBA SA MENTALNIM INVALIDITETOM ŽIVOT PROVODI U INSTITUCIJAMA

Povodom Svjetskog dana mentalnog zdravlja, koji se obilježava 10. oktobra, Inicijativa mladih s invaliditetom Boke (I MI Boke) želi da ukaže na veliki stepen institucionalizacije i sistemskog kršenja ljudskih prava osoba sa mentalnim invaliditetom (OMI). Činjenica da ni strateški ni pravni okvir ne propisuju jednaku zaštitu i ostvarivanje prava ovih osoba, u odnosu na druge grupe osoba s invaliditetom, stvara veliki prostor nadležnim institucijama da ovaj problem u kontinuitetu zapostavljaju.

Prikupljanje i analiza zvaničnih podataka o (ne)postojećim resursima za deinstitucionalizaciju OMI, koje je I MI Boke sprovela u okviru projekta , pokazuju da samo Strategija zaštite i unaprjeđenja mentalnog zdravlja u Crnoj Gori za period 2019-2023. godine definiše cilj i aktivnosti koji se odnose na deinstitucionalizaciju ovih osoba. Međutim, izvještaji o implementaciji akcionih planova za sprovođenje Strategije ukazuju da je samo 16% planiranih aktivnosti realizovano u 2022. godini, što predstavlja nazadovanje u odnosu na 2020. godinu kada je sprovedeno 18% planiranih aktivnosti. Čak i u ovom malom broju sprovedenih aktivnosti ne nalazi se ni jedna koja se odnosi na deinstitucionalizaciju OMI, a kao razlog za njihovo nesprovođenje navodi se nedostatak finansijskih sredstava.

Zbog toga ne čudi podatak da je ove godine u JZU Specijalnoj bolnici za psihijatriju „Dobrota” Kotor smješteno 15,5% više pacijenata/kinja nego 2021. godine. Od njih ukupno 283, preko 30% (90) su OMI koje nemaju potrebe za bolničkim liječenjem, ali se u ovoj zdravstvenoj ustanovi nalaze zbog nedostatka podrške porodice i usluga u zajednici. Njih 18 je ženskog pola, pet nema regulisan pravni i zdravstveni status u Crnoj Gori, a čak 34 (37,7%) ih je lišeno poslovne sposobnosti. Samo 20 tzv. socijalnih pacijenata/kinja (22,2%) održava kontakte sa porodicom, i to na tromjesečnom nivou. Ove OMI nisu prostorno, kadrovski i programski odvojene od ostalih pacijenata/kinja iz razloga što Bolnica ne raspolaže dovoljnim prostornim i kadrovskim kapacitetima da bi se navedeno moglo sprovesti.

Postupak procjene OMI podobnih za uključivanje u proces deinstitucionalizacije nije propisan na nivou Bolnice, zbog nedostatka propisanog postupka na nacionalnom nivou. Od 2022. do avgusta 2024. godine iz Bolnice je izmješteno svega 13 tzv. socijalnih pacijenata/kinja, i to tri ženskog i 10 muškog pola. Njih sedmoro se vratilo u svoje porodice, a preostalih šest OMI su produžile svoju institucionalizaciju u domovima starih. Osim domova starih, jedine usluge socijalne i dječje zaštite dostupne OMI u nekim lokalnim zajednicama su dnevni boravci, porodični smještaj i porodični savjetnik.

Zaštita mentalnog zdravlja OMI na lokalnom nivou je veoma loša, jer u Crnoj Gori postoji svega 13 centara za mentalno zdravlje pri domovima zdravlja, dok ih nema u 12 opština. Međutim, i u onim opštinama u kojima postoje, ovi centri su veoma ograničeni u ljudskim resursima, iako se oglasi za specijalizaciju u oblasti psihijatrije obnavljaju iz godine u godinu. Zbog toga Asertivni tim za mentalno zdravlje u zajednici koji treba da sprovodi kućne posjete i intervencije u stanu OMI, već godinama ne funkcioniše pri Centru za mentalno zdravlje u Kotoru, nego se rad obavlja samo ambulantno, a samo izuzetno, zbog lošeg zdravstvenog stanja pacijenta/kinje psihijatar pregled obavlja u kućnoj posjeti.

Projekat „Deinstitucionalizacija osoba sa mentalnim invaliditetom u Kotoru” je podržan od strane Instituta alternativa u okviru Programa malih grantova za organizacije civilnog društva za učešće građana u reformi javne uprave na lokalnom nivou u okviru projekta „Pokretači civilnog društva na Zapadnom Balkanu za reformisanu javnu upravu – WeBER 3.0”, koji finansira Evropska unija, a kofinansira Austrijska razvojna agencija.